Noong unang panahon, hindi isang lawa ang Lawa ng Paoay, kundi isang kalupaan. Maraming mga tao ang nakatira dito na mayayaman at maunlad. Magagara ang kanilang mga tahanan, at ang mga babae’t lalaki ay kinakikitaan ng luho. Maraming alahas, mga adorno, at makikisig na kasuotan.
Noong una, sila’y maka-Diyos. Ngunit sa pag-angat ng buhay, nagbago ang kanilang mga ugali. Nagkahilian sila, nagpayamanan, nagpataasan. Naging mainggitin, palalo at maramot sa mga mahihirap.
Ngunit may mag-asawang hindi nagbago. Nagpatuloy sina Paulo at Rosa sa nakagawiang pamamanata sa Diyos. Nanatili silang mapagkumbaba at matulungin sa mga nangangailangan.
Isang araw, may isang matandang babae na dumating. Humingi ito ng pagkain sa mga mayaman. Siya daw ay nagugutom. Hindi lamang siya pinagdamutan, pinagtabuyan pa siya ng mga mayayamang kanyang nilapitan. Sa bahay nina Paulo at Rosa siya nakaramdam ng ginhawa.
Nang sumunod na araw, isang magarang lalaki ang napadako sa baryo. Sa bawat bahay niyang puntahan, siya’y pinatuloy at magiliw na tinanggap.
Ang pagdating pala ng mga panauhin ay huling pagsubok sa ugali ng mga tao. Biglang kumulog nang malakas, kasabay ng nakasisilaw na kidlat. Bumuhos ang malakas na ulan.
“Tayo na sa itaas ng bundok,” yaya nina Paulo at Rosa sa mga kanayon. “Baka bumaha,”
May ilang mga mahihirap na tao na nakinig sa kanila. Ang mga mayayaman ay nagpatuloy sa kanilang pagsasaya. Lumipas ang mga araw, mga lingggo. Tuloy parin ang ulan. Tumaas nang tumaas ang tubig. Dahil malalaki ang mga tahanan, hindi gaanong nabahala ang mga mayayaman.
Dumaan ang ilan pang araw. Mataas nang lalo ang tubig at nalaman ng mga tao na hindi na sila makaaalis sa kanilang kinalalagyan. Naging lawa na ang pook. Di nag-laon at nangalunod ang mga taong naiwan doon. Karamihan ay ang mga palalong mayaman na di-matalikdan ang kagustuhan sa kariwasaan at aliw.
Ang lawa na iyon ay tinawag na Lawa ng Paoay ang pinakamalaking lawa sa lalawigan ng Ilocos Norte. Ang tawag ng mga nakatira dito sa lawa ay Dacquel a Danum o malaking tubig. Idineklara itong national park sa pamamagitan ng isang batas na pinagtibay noong 1969.
